Nhân dịp kỷ niệm 75 năm ngày truyền thống thanh niên xung phong Việt Nam (15/7/1950-15/7/2025), Ban Biên tập trân trọng giới thiệu bài viết của bà Ngô Thị Tuyết, Phó Chủ tịch Hội Nữ chiến sỹ Trường Sơn Việt Nam, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Liên lạc Tiểu đoàn nữ Trưng Trắc về tuyến đường Trường Sơn và những chiến công huyền thoại của nữ thanh niên xung phong Việt Nam

Đường Trường Sơn – Đường Hồ Chí Minh, tuyến đường huyền thoại

Sau Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 15, Trung ương Đảng quyết định thành lập “Đoàn công tác quân sự đặc biệt” với nhiệm vụ mở tuyến đường vận chuyển hàng hóa, đưa đón cán bộ, các lực lượng chiến đấu từ Bắc vào Nam, từ Nam ra Bắc và các chiến trường.

Đoàn 559 hoạt động trên tuyến chi viện chiến lược Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh có không gian rộng lớn ở 3 nước Việt Nam - Lào - Campuchia. Ở Việt Nam trải dài trên 11 tỉnh, thành (cũ), bao gồm các tỉnh từ Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình đến phía Tây các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Kon Tum và Đắk Lắk đến Tây Ninh. Ở Lào bao gồm 7 tỉnh Trung, Nam Lào và 4 tỉnh ở Đông Bắc Campuchia.

Lực lượng chiến đấu trên tuyến Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh là binh chủng hợp thành gồm các binh chủng xe, pháo, công binh, bộ binh, giao liên, thông tin, gồm các lực lượng bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến, công nhân giao thông cơ khí… với quân số gồm khoảng 120.000 cán bộ chiến sỹ và trên 1 vạn thanh niên xung phong. Lực lượng nữ chiếm số lượng khá cao, có lúc lên đến 12.000 - 18.000 người, chủ yếu làm nhiệm vụ mở đường, giao liên, quân y….

Cán bộ chiến sỹ Trường Sơn đã lập nên những chiến công huyền thoại, làm nên hệ thống giao thông vĩ đại gồm 5 hệ thống đường trục dọc, 21 đường trục ngang ở Đông và Tây Trường Sơn với tổng chiều dài gần 2 vạn km đường cơ giới, mở 3.000km đường giao liên, 1 tuyến đường kín dài 3.142km, hệ thống đường sông dài gần 600km, hệ thống đường ống dẫn xăng dầu 1.400km vào tới Đông Nam Bộ, trên 13.000 km đường hữu tuyến thông tin tải ba, vận chuyển, cung cấp cho chiến trường 61 ngàn tấn xăng dầu, trên 1 triệu tấn hàng, vũ khí, lương thực, chỉ huy tổ chức hành quân hơn 2 triệu lượt bộ đội, cán bộ dân, chính, đảng vào ra chiến trường. Vận chuyển cơ động 10 lượt sư đoàn, 3 quân đoàn, 25 đoàn binh khí kỹ thuật vào chiến trường. Cán bộ, chiến sĩ đường Trường Sơn đã chiến đấu 733.000 trận với không quân Mỹ, bắn rơi 2.455 máy bay các loại, đánh bộ binh 2.500 trận, tiêu diệt trên 17.000 tên địch, đào đắp san lấp khoảng 29 triệu m3 đất đá, san lấp khoảng 78.000 hố bom, phá 12.600 quả bom từ trường, 8.000 bom nổ chậm, 85.100 quả mìn các loại để giữ vững tuyến chi viện cho tiền tuyến.

Để có được những chiến công huyền thoại của Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh, chiến sĩ Trường Sơn đối mặt với sự khốc liệt của chiến trường, hứng chịu hơn 7,5 triệu quả bom, hơn 4 triệu tấn bom đạn trong đó có chất độc dioxin. Bộ đội Trường Sơn đã dâng hiến cho Tổ quốc trên 2 vạn liệt sỹ, trong đó có gần 1 vạn chiến sỹ chưa tìm thấy hài cốt, mãi mãi nằm lại với núi rừng đại ngàn Trường Sơn. Đến nay, còn trên 3 vạn thương binh, bệnh binh, hàng vạn người nhiễm độc da cam.

Nữ thanh niên xung phong bảo đảm giao thông trên tuyến đường huyền thoại (Ảnh tư liệu)

Nữ chiến sỹ Trường Sơn trên con đường huyền thoại

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh trở thành điểm hẹn của lớp lớp cán bộ chiến sỹ, bộ đội, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến, được cơ cấu tổ chức thành các binh chủng hợp thành thiện chiến với đầy đủ các thành phần gồm hơn 12 vạn quân và hơn 1 vạn thanh niên xung phong. Trong số đó, nữ chiến sỹ chiếm số lượng khoảng trên 10%, lúc cao nhất có gần 2 vạn nữ chiến sĩ Trường Sơn. Có những đơn vị phần đông là nữ, một số đơn vị hoàn toàn là chiến sỹ nữ.

Các nữ chiến sĩ Trường Sơn có mặt ở mọi cung, tuyến, lĩnh vực hoạt động trên chiến trường Trường Sơn, đảm nhận nhiều nhiệm vụ khác nhau trên các lĩnh vực công binh, bảo đảm giao thông, các trạm giao liên, các cơ sở quân y, các đội văn hóa, văn nghệ, thông tin suốt tuyến, lái xe, kho tàng, hậu cần và đường ống … Đây là một lực lượng hùng hậu, đã góp phần lập nên nhiều kỳ trong cuộc kháng chiến.

Trong chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, nữ chiến sĩ Trường Sơn phải đối mặt với điều kiện sống muôn vàn gian khổ, khắc nghiệt của khí hậu núi rừng Trường Sơn và sự khốc liệt của chiến tranh, tưởng như mọi sinh vật không thể tồn tại được. Vậy mà ở những nơi địch đánh phá ác liệt như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, tại các trọng điểm như Ngã ba Đồng Lộc, Truông Bồn, Đường 20 Quyết thắng, phà Xuân Sơn, phà Trọng Đại, Tràng Ang… và nhiều trọng điểm ác liệt khác đều có mặt các nữ chiến sĩ Trường Sơn. Đa số họ ở tuổi mười tám, đôi mươi, chiến đấu trên mặt trận cầu đường, hằng ngày chứng kiến đội ngã xuống. Nhưng lòng yêu nước và ý chí chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước đã tiếp sức cho họ vượt qua tất cả để sống, chiến đấu, cống hiến, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.

Nữ chiến sỹ công binh, thanh niên xung phong mở đường nguyện làm “Tượng đồng, vách sắt” kiên cường bám trụ, giành giật lại từng thước đường, bảo đảm giao thông bất kể ngày đêm, bất kể tình huống nguy hiểm, đối mặt với hy sinh như phá bom, vần bom nổ chậm xuống vực cho xe qua, cho pháo vào trận địa. Một đường bị chặn, hai ba đường mới xuất hiện. Đường chạy đêm bị đánh, đường chạy ngày (đường kín) xuất hiện. Nhiều nữ chiến sĩ Trường Sơn còn trực tiếp đứng trên ngầm làm cọc tiêu sống hướng dẫn cho đoàn xe nhanh chóng vượt qua trọng điểm.

Tại các binh trạm, các nữ giao liên bảo đảm đưa đón, bố trí nơi ăn ở cho hàng triệu lượt cán bộ, chiến sỹ vào ra các chiến trường an toàn, bí mật. Các nữ thông tin, cơ yếu, quân y, vận tải, kho tàng, xăng dầu, hậu cần, văn thư bảo mật luôn kiên cường, gan dạ ngày đêm bám sát trận tuyến thực hiện xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Các nữ chiến sỹ làm công tác văn hóa, nghệ thuật, báo chí đã vượt qua mọi khó khăn, sáng tác, biểu diễn phục vụ với những tác phẩm đầy nhiệt huyết, khí phách và niềm động viên, cổ vũ lòng yêu nước, tinh thần chiến đấu kiên cường của chiến sỹ trên mặt trận để góp phần làm nên chiến công huyền thoại của Trường Sơn - Đường Hồ Chí Minh.

Những nữ thanh niên xung phong một thời trên tuyến lửa Trường Sơn (Ảnh tư liệu)

Những tấm gương tiêu biểu

Thực tiễn chiến đấu, phục vụ chiến đấu tại chiến trường đã xuất hiện nhiều tập thể và cá nhân nữ chiến sĩ Trường Sơn lập nên những chiến công huyền thoại. Cùng với 10 nữ liệt sĩ thanh niên xung phong ở Ngã ba Đồng Lộc, Hà Tĩnh, Tổ quốc và nhân dân mãi mãi khắc ghi biểu tượng tiểu đội anh hùng “Mười hai cô gái Truông Bồn” thuộc xã Mỹ Sơn, huyện Đô Lương, Nghệ An đã “quyết tử cho mạch máu Truông Bồn quyết thông”; các nữ thanh niên xung phong ở “Hang tám cô” đường 20 quyết thắng thuộc xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình (cũ).

Trung đội nữ lái xe Trường Sơn dũng cảm kiên cường, chắc tay lái vượt qua nhiều trọng điểm ác liệt để kịp thời chuyển hàng chi viện tiền tuyến; Trung đội nữ công binh của D33 công binh kiên cường bám trụ ở các trọng điểm và còn nhiều các tập thể nữ tiêu biểu khác…

Về cá nhân, có nhiều biểu tượng về những chiến công huyền thoại của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Thị Nhạ, với chiến công đặc biệt xuất sắc trên trọng điểm đèo Phu La Nhích, Đường 20 Quyết thắng. Giặc Mỹ đánh phá ác liệt, với cương vị Tiểu đội trưởng, chị cùng đội 25, C459 thanh niên xung phong đã kiên cường bám trụ, bảo đảm giao thông thông suốt. Rồi chị chuyển sang quân đội, giữ trọng trách Trung đội trưởng, đảm nhận nhiệm vụ bảo vệ đèo Pa Kha, đường 128. Ngày 28/12/1967, máy bay Mỹ thả bom, mìn hỗn hợp cày nát đoạn đường. Với lòng quả cảm và mưu trí, chị đã đích thân cùng đồng đội phá bom nổ chậm và san lấp hố bom để thông đường. Do đường rất hẹp, xe dễ lao xuống vực, chị đã cùng đồng đội cuốn dù pháo sáng vào người làm cọc tiêu sống hướng dẫn đội hình xe vượt đèo. Khi chỉ còn chiếc xe cuối cùng thì một tốp máy bay Mỹ ập đến trút bom đúng nơi chị và đồng đội đang làm nhiệm vụ. Chị và 4 nữ chiến sỹ đã anh dũng hy sinh, để lại tổn thất to lớn đối với Trung đội nữ công binh và Binh trạm 32. Để tưởng nhớ người nữ Trung đội trưởng can trường dũng cảm, Binh trạm 32 đã đặt tên đèo Pa Kha là đèo Chị Nhạ.

Biểu tượng nữ liệt sỹ anh hùng Nguyễn Thị Vân Liệu cùng Đại đội 5 thanh niên xung phong chốt giữ trọng điểm cua chữ A ngầm Ta Lê, đèo Pu La Nhích Đường 20 Quyết thắng. Đây cũng là cung đường hiểm trở, có nhiều đoạn vòng cua gấp khúc và thường xuyên phải gánh chịu những trận bom của không quân Mỹ. Chị Liệu cùng đồng đội luôn xông pha trên mặt đường để san lấp hố bom và phá bom mìn với tinh thần quả cảm và ý chí sắt đá. Chị đã dũng cảm thực nghiệm sáng kiến phá bom nổ chậm bằng bộc phá, mang lại hiệu quả cao, phổ biến cho toàn chiến trường. Chị được Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi tặng Huy hiệu của Người và vinh dự được báo cáo thành tích tại Hội nghị của Tổng cục Tiền phương. Tình nguyện ở lại chiến trường, công tác tại Đoàn bộ Bộ Tư lệnh Trường Sơn, chị đã anh dũng hy sinh ngày 27/5/1968 khi đang làm nhiệm vụ. Chị được Chủ tịch nước truy tặng Huân chương chiến công và danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Anh hùng Nguyễn Thị Kim Huế, quê xã Cảnh Hóa, Quảng Trạch, Quảng Bình, Trung đội trưởng Trung đội 6, C759 thanh niên xung phong trên điểm chốt quan trọng đường 12A khốc liệt. Chị Huế vinh dự 5 lần được ra Hà Nội báo công và vinh dự được gặp Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần. Chị nổi tiếng với câu nói "Con gái Quảng Bình sản xuất giỏi, chiến đấu giỏi, làm gì cũng giỏi".

Anh hùng Hồ Thị Thu Hiền xã Hưng Phú, Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An, Đại đội trưởng thanh niên xung phong C202 - N241 - P31 có 150 chiến sỹ, trong đó có 93 nữ. Chị đã lãnh đạo đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ vận chuyển lương thực vào hậu cứ và từ hậu cứ chuyển thương binh về tuyến sau trong chiến dịch Đường 9 Nam Lào. Đại đội 202 có thêm nhiệm vụ phá bom nổ chậm mở đường cho xe qua, chị Hiền đã xung phong tình nguyện vào đội cảm tử phá bom. Đã 3 lần chị được đồng đội “truy điệu sống” trước khi lên đường phá bom. Lòng quả cảm và quyết tâm của người Đại đội trưởng đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần bảo vệ con đường để đoàn xe chở vũ khí đạn dược chi viện kịp thời cho chiến trường.

Anh hùng Đinh Thị Thu Hiệp, quê quán Thôn Ba Nương, xã Xuân Hóa, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình (cũ) được mệnh danh hình tượng “cọc tiêu sống” trên trọng điểm đèo Đá Đẽo với câu nói nổi tiếng “Nếu phải chết thì mình chết, để chị em sống còn làm đường cho xe vô mặt trận”.

Và còn nhiều nữ anh hùng khác đã cùng nhau viết lên khúc tráng ca Trường Sơn. Các chị là những tấm gương tiểu biểu trong trên hai vạn cán bộ chiến sỹ, thanh niên xung phong, dân công hỏa tuyến …đã dâng hiến tuổi thanh xuân cho Tổ quốc để viết lên đường Trường Sơn huyền thoại, trong đó có hàng nghìn nữ chiến sỹ Trường Sơn đã nằm lại với Trường Sơn đại ngàn, mãi mãi gửi lại Trường Sơn tuổi thanh xuân. Sự hy sinh của các anh, các chị đi vào lịch sử, vào thi ca cách mạng, tên các anh, các chị trở thành tên Tổ quốc Việt Nam, góp phần tỏa sáng truyền thống “Anh hùng bất khuất, trung hậu đảm đang” của phụ nữ Việt Nam.