Thanh niên kiến tạo văn hóa mạng: “Lưới” lọc thông tin và “lá chắn” tin giả

Trong thời đại công nghệ số bùng nổ, Internet và mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người, đặc biệt là giới trẻ. Tuy nhiên, bên cạnh những “trái ngọt” mà Internet mang lại, không gian mạng cũng tiềm ẩn không ít “gai nhọn”, đặc biệt là những ảnh hưởng tiêu cực đến văn hóa, đạo đức và tư tưởng của thanh niên. Trong bối cảnh đó, vai trò của đoàn viên, thanh niên trong việc xây dựng một "vườn hoa" văn hóa mạng lành mạnh, tích cực trở nên vô cùng quan trọng.

Thanh niên là lực lượng nòng cốt kiến tạo nên văn hóa mạng. Ảnh: Internet

Mặt trái của văn hóa mạng: “Những vết đen” nhức nhối

Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Internet và mạng xã hội đã vẽ nên một bức tranh đa sắc màu cho đời sống của người Việt. Với hơn 77 triệu người dùng, chiếm hơn 79,1% dân số[1], không gian mạng len lỏi vào từng ngóc ngách của cuộc sống, từ sinh hoạt hàng ngày đến học tập, làm việc và giải trí. Giới trẻ, với sự năng động và khả năng thích ứng nhanh nhạy, chính là những "cư dân số" tiên phong trong thế giới trực tuyến đầy hấp dẫn.

Thế nhưng, bên cạnh những điều kỳ diệu, văn hóa mạng Việt Nam cũng đang phải đối mặt với không ít thách thức nghiệt ngã. Một trong những "vết đen" nhức nhối nhất là tình trạng lan truyền thông tin độc hại, sai lệch. Những tin tức giả mạo, tin đồn thất thiệt, thông tin xuyên tạc, bôi nhọ, nói xấu cá nhân, tổ chức xuất hiện tràn lan trên các mạng xã hội, diễn đàn, gieo rắc hoang mang trong dư luận và làm xói mòn trật tự xã hội.

Để hình dung rõ hơn về mức độ nghiêm trọng của vấn đề này, chúng ta có thể điểm qua một vài ví dụ điển hình. Những vụ việc "câu like", "câu view" bằng cách đăng tải thông tin sai lệch, giật gân, thậm chí là bịa đặt trắng trợn không còn là chuyện hiếm. Nhiều trang mạng xã hội, bất chấp các quy định của pháp luật, vẫn ngang nhiên đăng tải những thông tin chưa được kiểm chứng, gây hoang mang dư luận và tạo ra những hệ lụy khó lường. Thậm chí, có những thế lực xấu còn lợi dụng không gian mạng để tung tin đồn thất thiệt, xuyên tạc lịch sử, bôi nhọ lãnh đạo, gây chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc.

Hậu quả của tình trạng này là vô cùng nghiêm trọng. Niềm tin của người dân vào các nguồn thông tin chính thống bị suy giảm, các giá trị đạo đức xã hội bị xói mòn, trật tự an ninh xã hội bị đe dọa. Đặc biệt, giới trẻ, với tâm hồn còn non nớt và dễ bị dao động, là đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước những thông tin độc hại.

Xây dựng “bộ lọc” thông tin và chuẩn mực ứng xử trên mạng

Mặt trái của văn hóa mạng đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao khả năng "miễn nhiễm" thông tin và kiến tạo một môi trường Internet trong sạch. Mỗi người dùng mạng xã hội cần tự trang bị cho mình "bộ lọc" thông tin để có thể phân biệt được đâu là thông tin thật, đâu là thông tin giả, đâu là thông tin có giá trị, đâu là thông tin độc hại. Đồng thời, các cơ quan chức năng cũng cần tăng cường công tác quản lý, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng.

Bên cạnh đó, văn hóa ứng xử trên mạng cũng tồn tại những "nốt trầm" đáng buồn trong bức tranh tổng thể. Không ít người dùng mạng xã hội có những hành vi thiếu văn minh, lịch sự, buông lời tục tĩu, chửi bậy, gây chia rẽ và làm tổn thương người khác. Những bình luận ác ý, công kích cá nhân, thậm chí là bạo lực ngôn từ đang dần trở thành "chuyện thường ngày ở huyện" trên không gian mạng Việt.

Chúng ta không khó để bắt gặp những hình ảnh tiêu cực trên mạng xã hội. Những cuộc tranh cãi nảy lửa, những lời lẽ cay độc, những hành vi miệt thị, kỳ thị diễn ra một cách công khai, thậm chí là được cổ xúy. Nhiều người dùng mạng xã hội, ẩn sau màn hình máy tính hay điện thoại, sẵn sàng trút bỏ mọi rào cản đạo đức, buông ra những lời lẽ mà ngoài đời thực họ không bao giờ dám nói.

Nguyên nhân của tình trạng này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố. Một phần là do sự thiếu hụt các quy tắc ứng xử chuẩn mực trên mạng xã hội, khiến nhiều người không biết đâu là giới hạn của những hành vi được chấp nhận. Một phần khác là do tâm lý đám đông, khi người ta dễ dàng bị cuốn theo những hành vi tiêu cực của người khác mà không cần suy nghĩ. Và một phần không nhỏ là do sự thiếu ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân, khi người ta không nhận thức được rằng những lời nói và hành động của mình trên mạng cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.

Hậu quả của tình trạng này là vô cùng tai hại. Nó làm tổn thương đến danh dự, nhân phẩm của người khác, gây ra những vết sẹo tinh thần khó lành. Nó tạo ra một môi trường mạng độc hại, đầy rẫy sự thù hận và bạo lực. Và nó làm xói mòn những giá trị đạo đức tốt đẹp của xã hội.

Điều này đòi hỏi sự chung tay góp sức của cả cộng đồng để xây dựng một môi trường giao tiếp văn minh, lịch thiệp và tôn trọng lẫn nhau. Mỗi người dùng mạng xã hội cần tự ý thức được trách nhiệm của mình trong việc xây dựng một không gian mạng văn hóa. Hãy suy nghĩ kỹ trước khi đăng tải bất cứ điều gì, hãy đặt mình vào vị trí của người khác để hiểu được cảm xúc của họ, và hãy luôn giữ thái độ tôn trọng và lịch sự trong mọi giao tiếp.

Bảo vệ bản sắc văn hóa và an toàn thông tin cá nhân trên mạng

Sự xâm nhập của các trào lưu, văn hóa ngoại lai không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam cũng là một "làn gió độc" cần được ngăn chặn. Giới trẻ, với tâm hồn cởi mở và khao khát khám phá, dễ bị cuốn theo những trào lưu mới lạ từ phương trời xa xôi.

Chúng ta có thể thấy rõ điều này qua sự du nhập ồ ạt của các trào lưu thời trang kỳ quái, những phong cách âm nhạc lai căng, những lối sống buông thả, thực dụng. Nhiều bạn trẻ, trong cơn say "hội nhập", sẵn sàng từ bỏ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc để chạy theo những trào lưu nhất thời, phù phiếm.

Điều này có thể dẫn đến sự phai nhạt của các giá trị văn hóa truyền thống và làm suy yếu ý thức về bản sắc dân tộc. Khi giới trẻ không còn hiểu biết và tự hào về những giá trị văn hóa của cha ông, họ sẽ trở nên lạc lõng, mất phương hướng và dễ dàng bị hòa tan trong những nền văn hóa khác.

Để ngăn chặn tình trạng này, cần có sự chung tay của cả gia đình, nhà trường và xã hội trong việc giáo dục và định hướng cho giới trẻ. Cần giúp họ hiểu rõ về những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, khơi dậy lòng tự hào và ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa. Đồng thời, cần có sự chọn lọc và tiếp thu một cách có chọn lọc những yếu tố văn hóa ngoại lai, tránh để những trào lưu tiêu cực ảnh hưởng đến sự phát triển của giới trẻ.

Ngoài ra, tình trạng "nghiện" Internet, mạng xã hội đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt là trong giới trẻ. Nhiều bạn trẻ chìm đắm trong thế giới ảo, bỏ bê học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội. Nhiều bạn trẻ thức khuya, dậy muộn, bỏ bữa, lười vận động, dẫn đến sức khỏe suy giảm cả về thể chất lẫn tinh thần. Họ sống trong một thế giới ảo, xa rời thực tế, mất dần khả năng giao tiếp và hòa nhập xã hội.

Hậu quả của tình trạng này là vô cùng lớn. Nó không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của mỗi cá nhân mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển của cả một thế hệ. Khi giới trẻ bị "nghiện" Internet, mạng xã hội, họ sẽ trở nên thụ động, thiếu sáng tạo, mất đi khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Điều này sẽ tạo ra một lực lượng lao động yếu kém trong tương lai, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Để giải quyết vấn đề này, các bạn thanh niên tiên phong cần phối hợp chặt chẽ cùng gia đình, nhà trường và xã hội trong việc chủ động giáo dục và định hướng cho giới trẻ sử dụng Internet, mạng xã hội một cách thông minh và có trách nhiệm. Chính thanh niên phải là lực lượng lan tỏa và giúp đỡ mọi người xung quanh nhận thức được những lợi ích và tác hại của Internet, mạng xã hội, từ đó xây dựng kỹ năng sử dụng mạng lưới này một cách hợp lý và hiệu quả. Đồng thời, hãy cùng nhau kiến tạo những sân chơi lành mạnh, bổ ích để thu hút giới trẻ tham gia các hoạt động ngoại tuyến, góp phần cân bằng cuộc sống thực và ảo.

Cuối cùng, nguy cơ lộ lọt thông tin cá nhân như một "bóng ma" lẩn khuất trên không gian mạng, đe dọa trực tiếp đến sự an toàn của mỗi người dùng. Việc chia sẻ thông tin cá nhân một cách thiếu thận trọng trên mạng xã hội có thể dẫn đến những hậu quả khó lường, như bị đánh cắp thông tin, lừa đảo, quấy rối, thậm chí là tống tiền. Các bạn thanh niên - những công dân số năng động, hãy nâng cao ý thức bảo mật thông tin cá nhân cho chính mình và cộng đồng. Hãy lan tỏa tinh thần chỉ chia sẻ những thông tin thực sự cần thiết, sử dụng các công cụ bảo mật để bảo vệ tài khoản, và luôn cảnh giác trước những lời mời chào, những đường link lạ. Đồng thời, thanh niên hãy là những "hiệp sĩ" mạng xã hội, tích cực phối hợp cùng cơ quan chức năng để tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục và lên án những hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực bảo mật thông tin cá nhân.

Tựu chung lại, văn hóa mạng Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn. Để xây dựng một không gian mạng lành mạnh, an toàn và văn minh, thanh niên chính là những người tiên phong, dẫn dắt cộng đồng cùng chung tay góp sức. Mỗi người dùng mạng xã hội, đặc biệt là giới trẻ, cần nâng cao ý thức trách nhiệm của mình, tự trang bị cho mình những kiến thức và kỹ năng cần thiết để "chèo lái" con thuyền văn hóa mạng đi đúng hướng.